Ժառանգականություն և փոփոխականություն

Ժառանգականություն ասելով մենք հասկանում ենք ծնողական օրգանիզմներում՝ իրենց  հատկանիշների անձնահատկությունները հաջորդ սերունդինին փոխանցելու հատկությունը: Սեռական բազմացման դեպքում, ժառանգականույթունն ապահովում է հատուկ սեռական բջիջների՝ գամետների միջոցով, իսկ անսեռ բազմացման ժամանակ՝մարմնական, սոմատիկ, բջիջների միջոցով: Գամետները և սոմատիկ բջիջները իրենց մեջ կրում են ոչ թե ապագա օրգանիզմի հատկանիշները և հատկությունները այլ դրանց նախադրյալները, որոնք ստացել են գեներ անվանումը: Գենը ԴՆԹ-ի  մոլեկուլիկամ քրսոմի որոշակի հատված է, որը որոշում է սպիտակուցային որևէ մոլեկուլի սինթեզը կամ որևէ տարրական հատկանիշի զարգացման հնարավորությունը: Փոփոխականությունը օրգանիզմի՝ իր անհատական զարգացման ընթացքում նոր հատկանիշների ձեռք բերելու հատկությունն է:

Գենոտիպ և ֆենոտիպ

Յուրաքանչյուր օրգանիզմի գեների ամբողջությունը կոչվում է գենոտիպ: Միևնույն տեսակին պատկանող բոլոր օրգանիզմներում յուրաքանչյուր գեն գտնվում է որոշակի քրոմոսոմի միևնույն տեղում կամ լակուսում: Քրոմոսոմների հապլոիդ հավաքում, որը բնորոշ է սեռական բջիջներին, միայն մեկ գեն է պատասխանատու տվյալ հատկանիշի դրսևրման համար, իսկ մնացած սոմատիկ բջիջներում առկա քրոմոսոմների դիպլոիդ հավաքում՝ երկու գեն: Այդ գեները գտնվում են հոմոլոկ քրոմոսոմների միևնույն լոկուսներում և կոչվում են ալելային գեներ կամա ալելներ: Գեները նշում են այբուբենի լատիներոն տառերով: Եթե զույգ ալելայինն գեները կառուցվածքով լրիվ նույնն են, այսինքն՝ ունեն նուկլեոտիդների միևնույն հաջորդականությունը, ապա կարող են նշվել՝ օրինակ՝ AA: Օրգանիզմների բոլոր հատկանիշների աբողջությունը կոչվումէ ֆենոտիպ: Այն իր մեջ ներառում է ինչպես արտաքին հատկանիշների,այնպես էլ ներքին ,հյուսվածքաբանական,կազմաբանական հատկանիշների ամբողջությունը:

Կյանքի ծագումը

Երկիր մոլորակի վրա կյանքի ծագման մասին վարկածները բազմաթիվ են, բայց ամենահավանականը Ա. Ի. Օպարինի վարկածն է: Ըստ Օպարինի՝ կյանքն առաջացել է երկրի վրա էվոլուցիայի փուլերից մեկում անօրգանական նյութերից: Օպարինը գտնում էր, որ երկրի վրա կյանքի ծագաման ճանապարհին առաջին քայլը եղել է անօրգանական նյութերից օրգանական մոլեկուլների ոչ կենսաբանական սինթեզը: Երկրորդ քայլը, համաձայն Օպարինի վարկածի, օրգանական նյութերի կենտրոնացումն է կոացերվատների ձևով: Կոանցերվատները ընտունակ են կլանել զանազան նյութեր, մեծանալ չափերով, շրջապատող միջավայր արտազատել ռեակցիայի արդյունքները: Այս պրոցեսը նման է սնման, աճման, նյութափոխանակաության գործընթացներին: Երրորդ քայլը:  Արտաքին միջավայրից նյութերի կլանման հետևանքով կոանցերվատները մեծանալով տրոհվում են դուստր կոանցերվանտների, որոնք նորից՝ մեծանալով նմանվում են ելակետային ձևերին: Այս ձևով ծագեցին առաջին միաբջջիջ օրգանիզմները՝ ձեռք բերելով բազմանալու,իրենց նմանինը վերարտադրելու ընդունակությունը

Կյանքի զարգացման սկզբնական փուլերը

Կյանքի զարգացման սկզբնական փուլում առաջին պարզ օրգանիզմները եղել են հետերոտրոֆներ: Նրանք սնվել են անթթվածին պայմաններում աբիոգեն ճանապարհով առաջացած պատրաստի օրգանական նյութերով: Այդպիսի օրգանիզմների շատացման հետևանքով առաջնային օվկիանոսում սկսեցին սպառվել օրգանական նյութերը և գոյության կռվի հետևանքով  գոյատևեցին ուժեղագույները: Օրգանական միացությունների պաշար քչանալու շնորհիվ որոշ օրգանիզմներ անցան ավտոտրոֆ սննդառության: Վերջիները բնական ընտրության ժամանակ ձեռք բերեցն հնարավոր անհրաժեշտ օրգանական նյութերի սինթեզի համար անօրգանական նյութերի սինթեզի ժամանակ առաջացած էներգիան: Այստեղից էլ առաջացավ քեմոսինթեզ հասկացությունը:Երկրագնդի սկզբանական մթնոլորտում թթվածինը բացակայում էր, բնական ընտրության ժամանակ որոշ օրգանիզմներ  սկսեցին արեգակի էներգիայի հաշվին սինթեզում էին արգանական նյութեր և թթվածին:

 Սելեկցիա

Բնության մեջ գոյություն ունեցող տեսակների բարելավման , կենդանիների նոր ցեղատեսակների, բույսերի նոր սորտերի ստեղծման, բակտերիաների նոր շտամների ստեղծման և ուսումնասիրման մաս գիտությունը կոչվում է սելեկցիա:Մարդու համար անհրաժեշտ ուղղությամբ փոփոխելու նպատակով, սելեկցիան մշակում է բույսերի և կենդանիների ժառանգական հատկանիշների վրա ներգործելու եղանակներ:

Պատմությունը

Մարդը սկսելով մշակել բույս և  բազմացնելով կենդանիներ, սկսել է մշակել և բազմացնել այն բույսերին և կենդանիների, որոնք առավելապես ավելի մթերատու է, որն էլ նպաստել է ակամա բարելավմանը: Այսպիսով հազարամյակներ առաջ ստեղծվել է հասարակ սելեկցիան: Սելեկցիայի շնորհիվ ստեղցվել են կենդանիների  շատ ցեղեր և բույսերի սորտեր: Ժամանակակից սելեկցիայում բազմաթիվ մեթոդներ են կրառել,օրինակ՝ արհեստական փոշոտումը: 18-րդ դարի վերջին և 19-րդ դարի սկզբին Մեծ Բրիտանիայում ստեղծվեցին առաջին սելեկցիոն բուծարանները, կազմակերպվեց տոհմային անասնաբուծությունը։

Զարգացում

Մոլեկուլային կենսաբանությունը, հյուսվածաբանությունը, սաղմնաբանությունը, փոշոտումը և բեղմնավորումը բացառիկ նշանակություն ունեն սելեկցիոն գործոնի մեջ: Բույսերի և կենդանիների անհատական ընտրության հիմքում ընկած են մաքուր գծերի, հոմո- և հետերոզիգոտության, ֆենոտիպի և գենոտիպի չնույնացման եղած գենետիկական պատկերացումները։ Հետագա զարգացման շնորհիվ ստեղծվեցին ցորենի, եգիպտացորենի, սորգոյի,  լոլիկի, վարունգի, ճակնդեղի, թռչունների, խոշոր եղջերավոր կենդանիների, հետերոզիսային հիբրիդների: